Στην ιερή γη της Αρχαίας Νεμέας

Ταξιδιωτικό της Παναγιώτας Π. Λάμπρη

Είχα κι άλλοτε, πριν πολλά χρόνια, οδηγηθεί ως προσκυνήτρια της πατρογονικής κληρονομιάς στην ιερή γη της Αρχαίας Νεμέας. Μόνο που μια αναπάντεχη  καθυστέρηση
στον δρόμο έκανε εμένα και τη συντροφιά μου να μην προλάβουμε ανοιχτό τον αρχαιολογικό χώρο.

Τι απογοήτευση! Και τι ματαίωση! Να φτάνεις έξω από τον περίβολο και να μην μπορείς να μπεις! Να φτάνεις και να μην μπορείς να δεις και να κοινωνήσεις μ’ έναν κόσμο, ο οποίος από το παρελθόν έρχεται και παρών με τον τρόπο του είναι! Κι έμεινα τότε, θυμάμαι, βουβή και με το βλέμμα αχόρταγο, να κοιτώ από μακριά, πίσω από τα κιγκλιδώματα της περίφραξης και με θλίψη βαθιά, τους τρεις κίονες του ναού του Νεμείου Διός, οι οποίοι παρέμειναν σε πείσμα των καιρών όρθιοι!

      Τούτη τη φορά, με τον Φλεβάρη να ’χει όντως φλεβίσει και να μηνάει το καλοκαίρι κατά την παροιμία, έφτασα, όχι με κείνη την παλιά συντροφιά, αλλά με τον σύντροφό μου στη Νεμέα. Στη νέα και την αρχαία, αλλά για διαφορετικό σκοπό. Στην πρώτη, για ν’ αγοράσουμε το φημισμένο ντόπιο κρασί της ποικιλίας αγιωργίτικο, γνωστής ως μαύρο ή μαυρούδι Νεμέας, το οποίο είναι μία από τις πιο εκλεκτές και τις πιο πλούσιες σε χρώμα ελληνικές ερυθρές ποικιλίες σταφυλιών και στη δεύτερη, για να κοινωνήσουμε μέσω των αρχαιοτήτων με το μακρινό παρελθόν του τόπου.

   

  Για δυο ιερούς σκοπούς φτάσαμε δηλαδή ως εκεί! Και δεν είναι μικρό πράγμα να συνδυάσεις με τον πηγαιμό σ’ έναν τόπο δυο αγάπες! Εκείνη για την πατρογονική κληρονομιά και κείνη για το καλό κρασί που, ως χάρισμα του γενναιόδωρου Διόνυσου, ανάλογης αξίας κληρονομιά λογιέται. Μόνο που, επιτόπια, στην πρώτη δοθήκαμε με πάθος! Την άλλη, αφού την προμηθευτήκαμε, είχαμε καιρό, πάντα με μέτρο, να την απολαύσουμε και να τη χαρούμε!

      Πρώτος σταθμός μας το αρχαιολογικό μουσείο, όπου εκτίθενται τεκμήρια της ανθρώπινης παρουσίας, τα οποία αφηγούνται με τον τρόπο τους διάφορες εκφάνσεις της ιστορίας της Νεμέας, όπως αυτή ήρθε στο φως μέσω της αρχαιολογικής σκαπάνης. Κι όλα αυτά έχουν μια ιδιαιτερότητα, διότι η Νεμέα, μια και δεν ήταν πόλις - κράτος, αλλά ένα πανελλήνιο θρησκευτικό και αθλητικό κέντρο, δεν είχε μόνιμους κατοίκους και πολιτικά ελεγχόταν από τις Κλεωνές και το Άργος. Όλα, λοιπόν, τα κινητά ευρήματα, τα οποία εκτίθενται στο μουσείο, προέρχονται από αλλού και συγκεκριμένα από τους αθλητές και τους επισκέπτες που έφταναν ως τη Νεμέα από διάφορα μέρη της Ελλάδας.

   

  Κατατοπιστικοί χάρτες και προπλάσματα του κυρίως αρχαιολογικού χώρου και του Σταδίου· νομίσματα από πολλές περιοχές, όπως η Κόρινθος, η Σικυώνα, το Άργος, η Αθήνα, η Αίγινα, η Ελευσίνα, τα Μέγαρα, οι Θήβες, η Τανάγρα, οι Οπούντιοι Λοκροί, η Αρκαδική Συμπολιτεία, η Χαλκίδα, η Λαμία, η Ήλιδα, η Ερμιόνη, η Μεσσήνη, η Αχαϊκή Συμπολιτεία, η Μακεδονία, η Σπάρτη,…, εκ των οποίων κάποια αναπαρίστανται μεγεθυμένα, ώστε να φαίνεται το αποτύπωμά τους· κτερίσματα, αγροτικά εργαλεία, τράπεζες θυσιαστικών προσφορών, αναθήματα, αθλητικός εξοπλισμός, όπως δίσκοι, αλτήρες, αιχμές ακοντίων, στλεγγίδες, με τις οποίες οι αθλητές αφαιρούσαν τον ιδρώτα, το έλαιο και τη σκόνη στο τέλος της άσκησής τους, σκύφοι, δηλαδή αγγεία πόσεως, νομίσματα και αναθηματικά ανάγλυφα της βυζαντινής περιόδου,… και πολλά άλλα εκτίθενται στο μουσείο, τα οποία γνωστοποιούν στον επισκέπτη, μέρος της ζωής, η οποία έπαλε κάποτε στη Νεμέα, και πέρασε, όπως γίνεται στα ανθρώπινα, από φάσεις ακμής και παρακμής.

      Αλλά πέραν αυτών, σε μια γωνιά του μουσείου μας ανέμενε μια έκπληξη! Ο «θησαυρός των Αηδονιών»! Αυτός ο θησαυρός, αποτελούμενος από δύο χρυσά δαχτυλίδια - σφραγίδες, δύο χρυσά κι ένα δαχτυλίδι από ήλεκτρο, τρεις σφραγιδόλιθους από στεατίτη, αμέθυστο και αχάτη, χρυσά κοσμήματα ενδυμασίας, χρυσές χάντρες και χάντρες από ημιπολύτιμους λίθους, ήλεκτρο, φαγεντιανή και υαλόμαζα, αφού έγινε βορά στα χέρια αρχαιοκαπήλων, μετά από περιπέτειες στο εξωτερικό επέστρεψε εκεί, όπου ανήκει. Συνιστά, μάλιστα, αυτός ο θησαυρός τεκμήριο, το οποίο μας ταξιδεύει στη μακρινή Μυκηναϊκή εποχή, και προέρχεται από το νεκροταφείο της Ἀραιθυρέας, πόλης, την οποία ο Όμηρος1 αποκαλεί «ἐρατεινήν», δηλαδή πάντερπνη, ευφρόσυνη, ξεχωριστή! Το νεκροταφείο αυτό, στο οποίο υπάρχουν είκοσι ένας μυκηναϊκοί τάφοι, βρίσκεται πάνω από το σημερινό χωριό Αηδόνια, εξ ου και η ονομασία του θησαυρού, οι οποίοι στο μεγαλύτερο μέρος τους έχουν συληθεί! Τι το πάθος πολλών για πλουτισμό δεν ορρωδεί προ ουδενός! Και μένουν όσοι άλλοι ν’ αναρωτιούνται και να φιλοσοφούν για τη διασάλευση της ησυχίας των νεκρών, για τη διαρπαγή των κτερισμάτων τους, αλλά και για την αξία εκείνου του αγαθού, που κληρονομιά προγονική και αξετίμητη τη λένε!    

      Έχοντας περιηγηθεί, λοιπόν, σ’ όλα αυτά και κρατώντας ανά χείρας τον εμπεριστατωμένο οδηγό του μουσείου, του ιερού του Διός και του Σταδίου, καθώς και τον οδηγό της Κρυπτής Εσόδου, βγήκαμε από το μουσείο και κινηθήκαμε, για να τα γνωρίσουμε.

   

  Στον αρχαιολογικό χώρο, λοιπόν, δεσπόζει ο ναός του Διός,  ο οποίος εδώ έχει το προσωνύμιο Νέμειος, μια και δεν σχετίζεται με τον Κεραύνιο και Νεφεληγερέτη Δία του Ολύμπου, αλλά είναι θεός των βοσκών και της κτηνοτροφίας, σύμβολο της ταυτότητας της κοιλάδας ως τόπου μη καλλιεργήσιμου σε κείνη τη μακρινή εποχή, αλλά κατάλληλου για νομή, δηλαδή για βόσκηση.

      Ο ναός κατασκευάστηκε το 330 π. Χ. περίπου και το ενδιαφέρον είναι πως διακρίνονται σ’ αυτόν και οι τρεις αρχιτεκτονικοί ρυθμοί της αρχαιότητας! Συγκεκριμένα έχει ένα εξωτερικό περιστύλιο δωρικού ρυθμού, μια εσωτερική κιονοστοιχία κορινθιακού ρυθμού και πάνω από το επιστύλιο υπήρχε μια δεύτερη κιονοστοιχία ιωνικού ρυθμού. Σήμερα, βέβαια, μπορεί κανείς να πάρει μερική ιδέα για όλα αυτά από τους τρεις κίονες, οι οποίοι άντεξαν στο διάβα των χρόνων, και τους άλλους, οι οποίοι μετά την αναστύλωση δίνουν μια ιδέα για το πώς ήταν ο ναός κάποτε. Βέβαια, για να έχεις πλήρη αίσθηση αυτής της ιδέας, πρέπει με τη φαντασία σου να την πλάσεις! Και, αν πιστεύεις στη δύναμη των ευχών, να απευθύνεις κάποιες στον Νέμειο Δία ή σε όποιον άλλο θεό, για να γίνει το θαύμα και να συνεχιστεί η αναστύλωση του ναού, η οποία απαιτεί ισχυρή βούληση, και φυσικά, οικονομικούς πόρους!  

      Νότια του ναού και του βωμού υπάρχουν κυπαρίσσια, τα οποία φυτεύτηκαν στους λάκκους του Ιερού Άλσους που υπήρχε πριν από 2000 χρόνια! Νοτιότερα υπήρχε μια σειρά «Πρεσβειών» πόλεων - κρατών που λειτουργούσαν ως χώροι διαμονής των πολιτών τους κατά τους  αγώνες. Κολλητά, σχεδόν, υπήρχαν και εστιατόρια για τη σίτισή τους. Επίσης, ένας διώροφος ξενώνας παρείχε στέγη στους αθλητές κι ένα λουτρό εξασφάλιζε την καθαριότητά τους. Αλλά και μεμονωμένα κτίρια υπήρχαν για τους ιερείς, τους δικαστές, τους επιστάτες και για όσους άλλους ήταν αναγκαίοι για την τέλεση των αγώνων. Δυτικά υπήρχε ιππόδρομος, ένας μικρός χώρος για την εξάσκηση των αθλητών, μια δεξαμενή με τρία διαμερίσματα για την εξασφάλιση ύδατος και το περιφραγμένο Ηρώον του Οφέλτη, το οποίο σώζονταν, όταν πέρασε ο Παυσανίας2 από κει.  Μέσα στον αρχαιολογικό χώρο, κατά την πρωτοχριστιανική περίοδο, οικοδομήθηκε και με χρήση αρχιτεκτονικών μελών των αρχαίων κτιρίων μεγαλοπρεπής βασιλική, λείψανα της οποίας βλέπει ο σημερινός επισκέπτης. 

      Βαδίζοντας κάτω από τον τρυφερό φλεβαριάτικο ήλιο, γύρω και πάνω στις αρχαίες πέτρες, συντροφιά με κάποιες τολμηρές σαύρες, ήρθε στον νου μου ο μικρός Οφέλτης, που λείψανα του Ηρώου του αντικρίσαμε. Ο άτυχος μικρός Οφέλτης, που και Αρχέμορο, δηλαδή αρχή κακής μοίρας, τον είπαν! Η ανάμνησή του έφερε συγκίνηση και μόλις καθίσαμε πάνω σε μια στιβαρή αρχαία πέτρα, για ν’ ανασάνουμε, άρχισα ν’ αφηγούμαι στον σύντροφό μου την πονεμένη ιστορία του:

      - Κάποτε, λένε, στη Νεμέα υπήρχε ένας βασιλιάς και ιερέας του Διός, ο Λυκούργος, ο οποίος με τη σύντροφό του Ευρυδίκη λαχταρούσαν να γίνουν γονείς. Όχι μόνο παιδί για να ’χουν, αλλά, όταν έρθει η ώρα, και του θρόνου διάδοχο. Ήρθε ο καιρός και το ζευγάρι κράτησε στην αγκαλιά του έναν γιο, τον οποίο ονόμασε Οφέλτη. Μοναχογιός ήταν ο Οφέλτης κι ο βασιλιάς ζήτησε κι έλαβε Δελφικό χρησμό που συμβούλευε πως δεν πρέπει ν’ ακουμπήσει  το βρέφος στη γη προτού να περπατήσει!

      Όμως, οι μοίρες άλλο κλώσανε!

      Κάποια μέρα που η δούλη Υψιπύλη, η οποία φρόντιζε τον μικρό Οφέλτη, έκανε βόλτα στην κοιλάδα της Νεμέας, εμφανίστηκαν εμπρός της οι Επτά Στρατηγοί, οι οποίοι με αφετηρία το Άργος κατευθύνονταν στη Θήβα. Αυτοί της ζήτησαν νερό κι εκείνη τους οδήγησε σε μια πηγή, την Αδράστεια. Εκεί, ακούμπησε το βρέφος σ’ ένα στρώμα από σέλινο και φρόντισε να τους δώσει νερό. Όμως, εν ριπή οφθαλμού, ένα φίδι τσίμπησε το παιδί και πέθανε!

      Οι στρατηγοί θεώρησαν τον θάνατό του δυσοίωνο σημάδι για την εκστρατεία τους - όπως αποδείχθηκε, ήταν ορθή η ερμηνεία - και προκειμένου να εξευμενίσουν τους θεούς, τέλεσαν επιτάφιους αγώνες, ιδρύοντας έτσι τα Νέμεα, κατά τα οποία η Ελλανόδικος επιτροπή ήταν ντυμένη με μαύρα ενδύματα σε ένδειξη πένθους και τα μέλη της φορούσαν στεφάνι από άγριο σέλινο ως συμβόλου της νίκης!  

      Θλιβερή, στ’ αλήθεια, ιστορία! Όμως, η ζωή βρίσκει τον τρόπο και μετατρέπει τον θρήνο σε αγώνες και δόξα! Ο Οφέλτης μπορεί να έφυγε βρέφος από τη ζωή, αλλά το όνομά του συνδέθηκε με την ίδρυση των αγώνων, οι οποίοι γίνονταν στη Νεμέα και τους οποίους μ’ έναν τρόπο αναβιώνουν οι σύγχρονοι κάτοικοί της!

      - Πράγματι, θλιβερή η ιστορία, επανέλαβε ο σύντροφός μου, αλλά και πολύ διδακτική!

Όμως, η ώρα πέρασε, πρέπει να πάμε και στο Στάδιο!

     

Το Στάδιο βρίσκεται νοτιοανατολικά του ναού του Διός σ’ ένα ύψωμα. Μόλις φτάσαμε εκεί, η υπάλληλος μας έδωσε την κατεύθυνση και προχωρήσαμε. Σε πολύ μικρή απόσταση από την είσοδο, βρεθήκαμε στο Αποδυτήριο, ένα απλό ορθογώνιο οικοδόμημα, από το οποίο σώζονται κάποιοι κίονες, όχι βέβαια σε όλο τους το ύψος. Λίγα μέτρα πιο κει, δίπλα από την είσοδο της Κρυπτής Εσόδου, διαβάσαμε τη στήλη, η οποία αναφέρει τα ονόματα, όσων συνέβαλαν στη συντήρηση και ανάδειξη του χώρου.

      Το αρχιτεκτόνημα αυτό φέρει τη σφραγίδα της παρουσίας των Μακεδόνων στην περιοχή, για την οποία μεταξύ άλλων, ο Στέφανος Μίλλερ γράφει: «Στις 3 Μαΐου 1978, αποκαλύφθηκε στο στάδιο της Νεμέας η θολωτή είσοδός του στη δυτική πλευρά του στίβου. Η κατασκευή αυτή, αποτέλεσμα μακεδονικής πρωτοβουλίας και χρηματοδότησης, προσέφερε ασφαλή χρονολόγηση στο 320 π.Χ. ή λίγο ενωρίτερα και βρισκόταν στη Νεμέα, ένα από τα τέσσερα πανελλήνια ιερά της αρχαιότητας, στους αγώνες των οποίων μπορούσαν να λαμβάνουν μέρος μόνο Έλληνες. Η σημασία της στοάς της Νεμέας για την ιστορία της αρχιτεκτονικής και για την Ελληνική εθνικότητα των αρχαίων Μακεδόνων δεν μπορούν να αμφισβητηθούν.» 

      Άλλο ένα τεκμήριο για την αμφισβητούμενη από κάποιους κύκλους Ελληνικότητα των Μακεδόνων, αλλά κι ένα ιδιαίτερο μνημείο, το οποίο συναντιέται κατά κάποια έννοια με την Κρυπτή έσοδο του σταδίου της Ολυμπίας, για την οποία ο  Παυσανίας4 αναφέρει: «εκεί υπάρχει η έσοδος που ονομαζόταν Κρυπτή, μέσω της οποίας οι Ελλανοδίκες και οι αθλητές εισέρχονταν στο στάδιο…»

      Ο Στέφανος Μίλλερ,5 ψυχή της ανασκαφής του χώρου, ο οποίος αφηγείται γλαφυρά το όλο εγχείρημα, σ’ ένα σημείο γράφει: «Πιο ευχάριστες, μάλλον, ήταν οι αποκαλύψεις που ήρθαν στο φως με τη μορφή δεκάδων χαραγμάτων στους τοίχους της στοάς. Στο βορινό τοίχο, ακριβώς στην αρχή της ανατολικής  εισόδου, για παράδειγμα, έχει μερικώς διατηρηθεί το όνομα «ΤΕΛΕΣΤΑΣ», που είναι σχεδόν βέβαιο ότι συνδέεται με τον ομώνυμο Ολυμπιονίκη της κατηγορίας παίδων του 340 περίπου π. Χ. Πάνω από το «Τελέστας», το χέρι κάποιου άλλου σκάλισε «ΝΙΚΩ»! Έξι μέτρα δε εσώτερα στη στοά, επίσης στο βορινό τοίχο, κάποιος εξέφρασε το θαυμασμό του: «Ακρότατος καλός (= χαριτωμένος)». Και σε απάντησή του, κάποιος άλλος σημείωσε δηκτικά: «Του γράψαντος» (δηλ.: εσύ το λες…). Έτσι, η στοά μας προσφέρει μια ακόμα σημαντική αποκάλυψη, η οποία δεν προκαλεί έκπληξη, αλλά απλώς αναδεικνύει εμφατικά την ιστορική συνέχεια μεταξύ ημών και των αρχαίων Ελλήνων: οι άνθρωποι πάντα αρέσκονταν να γράφουν το όνομά τους σε δημόσιους χώρους.» 

      Εμείς, ευρισκόμενοι στον ίδιο χώρο, δεν χαράξαμε κάπου το όνομά μας ως ελάχιστο στίγμα της εκεί παρουσίας μας! Άλλωστε, αυτή τη ματαιοδοξία δεν θα την επέτρεπε ο σεβασμός μας στα έργα των προγόνων! Εκείνο, όμως, που με πολύ ευσέβεια, σχεδόν με δέος κάναμε, ήταν το να διαβούμε με αργό βηματισμό την Κρυπτή Έσοδο και να μεταφερθούμε, όσο αυτό είναι δυνατό, στις μέρες που γιορτάζονταν πριν αιώνες τα Νέμεα. Κάποια στιγμή, μάλιστα, εκεί στο κέντρο της στοάς, νιώσαμε πως θα διάβαιναν δίπλα μας σαν τους Δροσουλίτες η μαυροφορεμένη Ελλανόδικος επιτροπή και οι αθλητές με τα γυμνά, αλειμμένα με έλαιο κορμιά, έτοιμοι όλοι για τον αγώνα τον καλό και τη δίκαιη κρίση!  

      Μόλις βγήκαμε στην άλλη πλευρά και πορευτήκαμε για λίγο στον διάδρομο, o οποίος αναπτύσσεται ως  συνέχεια της στοάς, αντικρίσαμε το Στάδιο, το οποίο κατασκευάστηκε το 330-320 π. Χ. περίπου σε δύο φυσικές εδαφικές κοιλότητες και συνδέονταν με το ιερό του Νεμείου Διός με την «Ιερά Οδό». Μετά τις θεσμοθετημένες θυσίες στον βωμό του ναού, μέσω αυτής της οδού πορεύονταν η πομπή των Ελλανοδικών και των αθλητών.          

      Λιτό, στρωμένο με χώμα, όπως κι όταν δημιουργήθηκε το Στάδιο, απέκτησε πάλι αθλητική ταυτότητα, αφού στα πλαίσια των Νεμεάδων, φέτος θα γίνει η έκτη, τελούνται εκεί κάθε τέσσερα χρόνια αθλητικοί αγώνες, στους οποίους δεν μετέχουν μόνο Έλληνες, όπως κατά την αρχαιότητα, αλλά πολίτες από τα πέρατα της οικουμένης. Το αρχαίο αθλητικό ιδεώδες, όπως αυτό βιώνεται στη Νεμέα, μακριά από την όποια εμπορευματοποίηση και τις συνέπειές της, γοητεύει τους θιασώτες του και τους φέρνει στο αρχαίο στάδιο για να μετάσχουν στους αγώνες και, εφόσον νικήσουν, να στεφανωθούν με στεφάνι από άγριο σέλινο!

      Εμείς, προσκυνητές τούτης της γης, μείναμε να κοιτούμε ό,τι η εποχή μας έφερε στο φως! Λείψανα μιας άλλης εποχής, τα οποία είναι εδώ και μας μιλούν! Κι αν εξαιρέσεις τις φθορές στις θέσεις των Ελλανοδικών, τα εναπομείναντα ρείθρα ή ό,τι άλλο ο χρόνος σεβάστηκε, τούτο το στάδιο μοιάζει να διατηρεί μέρος της αρχικής του μαγείας, αφού στα ίδια πρανή κάθονται οι σύγχρονοι θεατές, κάτω από τις ίδιες κατάφυτες υπώρειες ανασαίνουν και εν τέλει κάτω από τον ίδιο ουρανό παρακολουθούν τους αγώνες!

      Κάτω από τον ίδιο ουρανό! Αυτόν, τον οποίο κανένας σύγχρονος δυνάστης δεν θα καταφέρει να μας τον στερήσει! Τι αυτός, όπως κι η γη «κρικέλλα δέν ἔχει νὰ τὴν πάρῃ κανείς εἰς τήν πλάτη του»,6 όπως έλεγε ο Μακρυγιάννης, και να φύγει!

      Τούτα τα λόγια τη στιγμή που η περιήγηση έφτανε στο τέλος κι ενώ περνούσαμε πάλι μέσω της Κρυπτής Εσόδου και κατόπιν από το Αποδυτήριο, γέμισαν την ψυχή μου με συγκίνηση, ή μάλλον, με θλίψη, μια και οι εχθροί της πατρίδας, αμέτρητες φορές, ήρθαν ντυμένοι ως «φίλοι» μας, όπως έγραψε7 ο Ελύτης! Τούτα τα λόγια του αγωνιστή της Επανάστασης, αλλά και του Ελύτη, έφεραν στο προσκήνιο και τους στίχους, τους οποίους ο Σεφέρης εμπνεύστηκε από κείνον στο ποίημα «Σαλαμίνα της Κύπρος»:8

«Ἡ γῆς δὲν ἔχει κρικέλια

γιὰ νὰ τὴν πάρουν στὸν ὦμο καὶ νὰ φύγουν

μήτε μποροῦν, ὅσο κι ἂν εἶναι διψασμένοι

νὰ γλυκάνουν τὸ πέλαγο μὲ νερὸ μισὸ δράμι.

Καὶ τοῦτα τὰ κορμιὰ

πλασμένα ἀπὸ ἕνα χῶμα ποὺ δὲν ξέρουν,

ἔχουν ψυχές.

Μαζεύουν σύνεργα γιὰ νὰ τὶς ἀλλάξουν,

δὲ θὰ μπορέσουν- μόνο θὰ τὶς ξεκάμουν

ἂν ξεγίνουνται οἱ ψυχές.

Δὲν ἀργεῖ νὰ καρπίσει τ᾿ ἀστάχυ

δὲ χρειάζεται μακρὺ καιρὸ

γιὰ νὰ φουσκώσει τῆς πίκρας τὸ προζύμι,

δὲ χρειάζεται μακρὺ καιρὸ

τὸ κακὸ γιὰ νὰ σηκώσει τὸ κεφάλι,

κι ὁ ἄρρωστος νοῦς ποὺ ἀδειάζει

δὲ χρειάζεται μακρὺ καιρὸ

γιὰ νὰ γεμίσει μὲ τὴν τρέλα,

νῆσος τίς ἐστι...»

      Δεν ξέρω, αλλά τούτο το ταξίδι, ίσως φταίει η περιρρέουσα στη χώρα ατμόσφαιρα, μ’ έκανε να νιώσω πιο βαρύ το φορτίο που η πατρίδα μου σηκώνει! Άρχισα, μάλιστα, στα σοβαρά να σκέπτομαι πως οφείλουμε να ανταποκριθούμε στο κάλεσμα της υπαλλήλου του αρχαιολογικού χώρου να πάμε στον τόπο της κατά τη διάρκεια της έκτης Νεμεάδας! Μάλιστα, την ώρα που ολοκληρώνω τούτη την αφήγηση νιώθω πως η επιλογή να γίνω μέλος του Συλλόγου για την αναβίωση των Νεμέων Αγώνων, είναι μιας μορφής αντίσταση! Αντίσταση σε όλα εκείνα που με κάθε τρόπο παλεύουν να φέρουν τη λήθη! Τη λήθη ενός παρελθόντος, για το οποίο δεν πρέπει απλά να είμαστε περήφανοι, αλλά οφείλουμε να το κάνουμε παρόν και να δείχνουμε πως ο μόνος δρόμος για την απελευθέρωση του ανθρώπου από τα σύγχρονα δεσμά είναι οι αξίες του ανθρωπισμού, τις οποίες οι μακρινοί πρόγονοι πρώτοι θεμελίωσαν!     

Αρχαία Νεμέα, (9-2-2016)
Υπόμνημα

Όμηρος, Β 571

Παυσανίας, 2.15.3.5-6

Στέφανος Γ. Μίλλερ, Νεμέα – Η Κρυπτή Έσοδος, έκδ. Συλλόγου για την αναβίωση των Νεμέων Αγώνων και Στεφάνου Γ. Μίλλερ, Κιάτο 20132, σ. 5.

Παυσανίας, 6.20.8.2-5

Στέφανος Γ. Μίλλερ, ό. π., σ. 7.

Γιάννης Μακρυγιάννης, Απομνημονεύματα, σ. 91, εκδ. Μπάυρον, Αθήνα.

Οδυσσέας Ελύτης, ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ, Ζ', σ. 42, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 197912    («ΗΡΘΑΝ/ ντυμένοι «φίλοι»/ ἀμέτρητες φορές οἱ ἐχθροί μου/ τό παμπάλαιο χῶμα πατώντας./ Καί τό χῶμα δέν ἔδεσε ποτέ μέ τή φτέρνα τους.»)

Γιώργος Σεφέρης, Ποιήματα, σ. 263, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 197912

Άλλες πηγές




Νεμέα – Μουσείο και Αρχαιολογικός χώρος, εκδ. Ταμείου αρχαιολογικών πόρων, Αθήνα 2005.

nemeangames.org/el/

www.theogonia.gr/iroes/halpha/archemoros.htm