Η καρτ-ποστάλ που απεικονίζει την άφιξη και υποδοχή του βασιλιά Κωνσταντίνου στην Κόρινθο την 5η Δεκεμβρίου, 1920.
Μια εικόνα, χίλιες λέξεις – Πρώτος σταθμός του επαναπατρισμού του βασιλιά Κωνσταντίνου η Κόρινθος, όπου και διανυκτέρευσε
Γράφει ο Νίκος Πουλόπουλος*
Η Κόρινθος και η περιοχή του Ισθμού έχουν διαδραματίσει σημαίνοντα ρόλο στην ιστορία της Ελλάδος εδώ και χιλιάδες χρόνια τώρα. Αυτό που ελάχιστα έχει εκτιμηθεί και αποτυπωθεί ιστοριογραφικά είναι ο ρόλος τους κατά την περίοδο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης ενός αιώνα από την εορταστική σκηνή που αναπαρίσταται στην καρτ-ποστάλ που κυκλοφόρησε ευρέως ανά την επικράτεια την εποχή εκείνη, θα προσπαθήσουμε ν’ αναψηλαφήσουμε τους ιστορικούς συσχετισμούς της με τον Α’ ΠΠ αλλά και ν’ αποκωδικοποιήσουμε τους πολιτικούς συμβολισμούς της επίσκεψης και υποδοχής του βασιλιά Κωνσταντίνου, την 5η Δεκεμβρίου του 1920, στην Κόρινθο.
Για να θέσουμε το σωστό ιστορικό υπόβαθρο της παραπάνω καρτ-ποστάλ, όμως, θα πρέπει να γυρίσουμε λίγο πιο πίσω στον χρόνο, στις απαρχές του Α’ ΠΠ. Όταν η Ευρώπη και ο υπόλοιπος σχεδόν πλανήτης άρχισε να χωρίζεται, το καλοκαίρι του 1914, σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα (Άγγλο-Γάλλοι, Ρώσσοι και σύμμαχοι τους στο ένα, Γέρμανο-Αυστριακοί, Οθωμανοί και σύμμαχοι τους στο άλλο), η Ελλάδα κράτησε μια τυπικά ουδέτερη στάση που ήταν απόρροια της αλληλοεξουδετέρωσης των πολιτικών δυνάμεων εντός της χώρας. Με την πλευρά των Αγγλογάλλων είχε συνταχθεί ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το φιλελεύθερο κόμμα του που κυριαρχούσε εκείνη την εποχή στην ελληνική πολιτική σκηνή, ενώ στην αντίπερα όχθη στέκονταν ο βασιλιάς Κωνσταντίνος μαζί με τις συντηρητικές πολιτικές δυνάμεις. Ο Βενιζέλος ήταν πεπεισμένος ότι οι συμμαχικές δυνάμεις θα κυριαρχήσουν τελικά, ενώ ο Κωνσταντίνος είχε ανέκαθεν φιλογερμανικές προδιαθέσεις (ο ίδιος είχε φοιτήσει σε στρατιωτική σχολή της Γερμανίας ενώ και η σύζυγος του, η βασίλισσα Σοφία, ήταν αδερφή του ηγέτη της Γερμανίας στον Α’ ΠΠ, του αυτοκράτορα Γουλιέλμου Β’) και ευελπιστούσε ότι οι Γερμανοί θα είναι οι νικητές αυτού του πολέμου.
Η αναγκαστική αυτή στάση της Ελλάδας υπονόμευε τις προσπάθειες των συμμάχων που είχαν ήδη από το φθινόπωρο του 1915 στείλει εκστρατευτικό σώμα στη Θεσσαλονίκη και πολεμούσαν τον βουλγαρικό και γερμανικό στρατό στο μακεδονικό μέτωπο. Η πίεση από τους συμμάχους, κυρίως προς τον βασιλιά Κωνσταντίνο, ήταν μεγάλη, αλλά καθώς αυτός ήλεγχε ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού στρατεύματος και είχε την πολιτική υποστήριξη των περιοχών της λεγόμενης «Παλαιάς Ελλάδας» (Στερεά Ελλάδα και Πελοπόννησος), μπορούσε και συντηρούσε μια ουδετερότητα που συνέφερε τους Γερμανούς και τους Βουλγάρους συμμάχους τους που εισχωρούσαν σιγά σιγά σε ελληνικά εδάφη της Μακεδονίας. Υπήρχαν μάλιστα και μυστικές στρατιωτικές αναφορές εκείνη την εποχή ότι οι δυο πλευρές του Ισθμού λειτουργούσαν ως περιοχές κάλυψης και ανεφοδιασμού γερμανικών υποβρυχίων, κυρίως στον Οβριό Κορινθίας, τη μικρή νησίδα στο Σαρωνικό κόλπο. Για να σταματήσουν αυτές τις κινήσεις των Γερμανών αλλά και για ν’ αυξήσουν την πίεση στον Κωνσταντίνο ν’ αποδεσμευτεί από την φιλογερμανική του πολιτική, οι Άγγλοι και οι Γάλλοι έστειλαν πολεμικά πλοία και στρατιώτες και κατέλαβαν την ευρύτερη περιοχή γύρω από τον Ισθμό τον Ιανουάριο του 1916.
Όταν πλέον τον Μάϊο του 1916 τα ελληνικά στρατεύματα (υπό τις ευλογίες του Κωνσταντίνου) παρέδωσαν αμαχητί το οχυρό Ρούπελ και στην συνέχεια έγινε η κατάληψη της Καβάλας από τον βουλγαρικό στρατό, το ποτήρι ξεχείλισε. Οι σύμμαχοι πίεσαν με κάθε τρόπο τον Κωνσταντίνο και τους οπαδούς του (και είχε πολλούς στην Κορινθία) αποφασίζοντας να μειώσουν την εισαγωγή σταφίδας και δημιουργώντας έτσι οικονομική ασφυξία στην ευρύτερη περιοχή.
Παράλληλα, ο Βενιζέλος, τον Οκτώβριο του 1916, με τη βοήθεια της στρατιωτικής οργάνωσης «Εθνική Άμυνα» και με τον στρατηγό Δαγκλή και το ναύαρχο Κουντουριώτη στο πλευρό του, θα οργανώσει την επαναστατική κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη και θα δημιουργήσει την κορύφωση του λεγόμενου «Εθνικού Διχασμού» και τη διάσπαση της Ελλάδας σε δύο στρατόπεδα, σ’ αυτό του Βορρά με την επαναστατική κυβέρνηση του Βενιζέλου και σ’ αυτό του Νότου με αρχηγό τον βασιλιά Κωνσταντίνο.
Οι συμμαχικές δυνάμεις, εν τω μεταξύ, που είχαν αναγνωρίσει την κυβέρνηση Βενιζέλου, έφεραν στα τέλη Νοεμβρίου του 1916 πολεμικά πλοία στον Πειραιά και στρατό στην Αθήνα αλλά εκεί συνάντησαν τη σθεναρή αντίσταση των φιλοβασιλικών στρατιωτικών μονάδων (τα γνωστά «Νοεμβριανά») – κάτι που πείσμωσε ακόμα περισσότερο τους συμμάχους.
Για του επόμενους τρεις περίπου μήνες η περιοχή της Κορίνθου θα ζήσει μια χαοτική κατάσταση. Οι συμμαχικές δυνάμεις θ’ αποκλείσουν, μαζί με άλλες περιοχές της Ελλάδας, τον Ισθμό και την πόλη της Κορίνθου στις αρχές του Δεκέμβρη. Σ’ αυτό το διάστημα συχνές ήταν οι εχθροπραξίες με δυνάμεις του ελληνικού στρατού που στρατοπέδευαν στην Κόρινθο και ήταν φίλα προσκείμενες στον Κωνσταντίνο.
Τον Δεκέμβριο του 1916 οι συμμαχικές δυνάμεις ανακαταλαμβάνουν τον Ισθμό, ενώ δεν είναι και λίγες οι φορές που έρχονται σε αντιπαράθεση με τις ελληνικές φιλοβασιλικές δυνάμεις που έχουν στρατοπεδεύσει στην Κόρινθο.
Η αντίδραση την ίδια στιγμή ενάντια στην πολιτική του Βενιζέλου ήταν ιδιαίτερα έντονη στην Αθήνα και την Πελοπόννησο και το γνωστό «ανάθεμα» έγινε αφορμή για παλλαϊκές συγκεντρώσεις στις πόλεις και τα χωριά της Κορινθίας τον Δεκέμβριο του 1916.
Τον Ιανουάριο του 1917, όταν διαφαινόταν ότι ο Κωνσταντίνος άρχιζε να λυγίζει κάτω από την ασφυκτική πίεση των συμμαχικών δυνάμεων, δέχθηκε και τη μεταφορά και εγκλεισμό όλων των φιλοβασιλικών ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων κάτω από το Ισθμό.
Τέλος, την 10η Ιουνίου, 1917, σε μια ακόμη συμβολική κίνηση που αναδεικνύει τη σημασία του Ισθμού για τις πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις την εποχή εκείνη, οι Γάλλοι θα στείλουν ξανά ένα στρατιωτικό σώμα να τον καταλάβει, και αυτή θα είναι η τελευταία συμμαχική κίνηση πριν την απόφαση του βασιλιά Κωνσταντίνου, μερικές ώρες αργότερα, ν’ αφήσει το θρόνο του στον γιο του Αλέξανδρο και να φύγει από την Ελλάδα.
Οι πολιτικές εξελίξεις που θ’ακολουθήσουν τα επόμενα χρόνια είναι λίγο πολύ γνωστές. Ο Α’ ΠΠ θα τελειώσει με νίκη των συμμαχικών δυνάμεων και τον Αύγουστο του 1920 ο Βενιζέλος θα υπογράψει την άκρως δελεαστική για την ελληνική διπλωματία συνθήκη των Σεβρών. Όμως στο εσωτερικό της Ελλάδας οι αντιβενιζελικές παρατάξεις θα ζητήσουν έντονα εκλογές, λόγω και του πολεμικού μετώπου που είχε ανοίξει ο Βενιζέλος στη Μικρά Ασία, οι οποίες μάλιστα θα συμπέσουν με το ατυχές γεγονός του θανάτου του βασιλιά Αλεξάνδρου (από το δάγκωμα μιας μαϊμούς –που είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο μισού εκατομμυρίου ανθρώπων με την Μικρασιατική Καταστροφή, όπως έγραψε και ο Τσώρτσιλ!). Η ευκαιρία ήταν διπλή πλέον για τους φιλοβασιλικούς: να τιμωρήσουν τον Βενιζέλο στην κάλπη και να επαναφέρουν στον θρόνο τον Κωνσταντίνο που βρίσκονταν σε αυτοεξορία στην Ελβετία. Τα κατάφεραν και τα δύο! Στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου ο Βενιζέλος ηττήθηκε και αποσύρθηκε μακρυά από την κεντρική πολιτική, στο Παρίσι. Στο δε δημοψήφισμα της 22ας Νοεμβρίου, 1920, το σύνολο σχεδόν του εκλογικού σώματος που συμμετείχε (οι βενιζελικοί απείχαν), με ποσοστό 99% ψήφισε την επιστροφή του βασιλιά Κωνσταντίνου στο θρόνο του. Ο Κωνσταντίνος ξεκινώντας αρχές Δεκέμβρη, 1920, από τη Βενετία, πάνω στο θρυλικό θωρηκτό «Αβέρωφ» θα επιστρέψει πανηγυρικά στην Ελλάδα.
Αντί για τον Πειραιά, στην Κόρινθο!
Στον Πειραιά τον περίμεναν αλλά στην Κόρινθο κατέβηκε. Λίγο η θαλασσοταραχή που συνάντησαν στην Αδριατική, λίγο η δίψα του να βρεθεί κοντά στις αγκαλιές των υποστηρικτών του στην Κορινθία, τον οδήγησαν να σταθμεύσει στο σημείο όπου για τελευταία φορά οι Γάλλοι του είχαν δείξει τον δρόμο μακρυά από τον θρόνο, τον Ισθμό. Η Ποσειδωνία φόρεσε τα γιορτινά της εκείνο το απόγευμα του Σαββάτου, την 5η Δεκεμβρίου, 1920.
Το ίδιο και οι Κορίνθιοι που έτρεξαν να συναντήσουν τον αγαπημένο τους άνακτα. Όπως φαίνεται και στο μοναδικό βίντεο-ντοκουμέντο περίμεναν για ώρες στη σειρά για να τον δουν από κοντά και να του σφίξουν το χέρι. Εκείνο το βράδυ ο Κωνσταντίνος διανυκτέρευσε μέσα στο «Αβέρωφ» που είχε αγκυροβολήσει κοντά στα Ίσθμια (λόγω θαλασσοταραχής). Το πρωί της Κυριακής, 6 Δεκεμβρίου, 1920, με ένα αυτοκίνητο μετέβη στην πόλη της Κορίνθου και εν μέσω νέων αποθεωτικών εκδηλώσεων τον παρέλαβε το βασιλικό τρένο για να ξεκινήσει για την Αθήνα όπου είχε ετοιμαστεί το κυρίως πιάτο των εορταστικών εκδηλώσεων.
Αυτός θα μπορούσε να είναι ένας ωραίος επίλογος για την εορταστική μας καρτ-ποστάλ. Όπως όμως λέει και ο σοφός λαός, «της Κυριακής χαρά και της Δευτέρας λύπη»! Άμα τη επιστροφή του Κωνσταντίνου, οι συμμαχικές δυνάμεις, λόγω του βεβαρημένου πολιτικού του παρελθόντος, απέσυραν σιγά σιγά την υποστήριξη προς την Ελλάδα και συντάχθηκαν με αυτή του Κεμάλ Ατατούρκ στο Μικρασιατικό μέτωπο. Μετά την Μικρασιατική καταστροφή, οι στρατιωτικές δυνάμεις της χώρας αντέδρασαν και ο Κωνσταντίνος έφυγε σε εξορία για δεύτερη και τελευταία φορά, τέλη Σεπτέμβρη του 1922. Την 1η Νοέμβρη του 1922 ο Βενιζέλος επιστρέφει επειγόντως στην πολιτική σκηνή για να διαπραγματευτεί την επίπονη Συνθήκη της Λωζάνης. Ακολούθως, αρχίζουν να συρρέουν τα ορφανά και οι πρόσφυγες, μέσω του Ισθμού, στα πέριξ της Κορίνθου.
* Ο Νίκος Πουλόπουλος διδάσκει Ελληνική ιστορία και πολιτισμό στο πανεπιστήμιο του Μιζούρι-Σεντ Λούις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου