Η κεραμική
Η επιφανειακή έρευνα απέδωσε τρεις διακριτές ομάδες κεραμικής. Στην
πρώτη ιδιαίτερη σημασία φαίνεται να έχει ένα όστρακο πιθανώς από
λεκανίδα εγχάρακτη στην περιφέρεια του χείλους της, χωρίς όμως άλλα
στοιχεία διακόσμησης. Η πρώτη ύλη κατασκευής του συγκεκριμένου οστράκου
δεν είναι απαλλαγμένη χονδροειδών προσμείξεων που αποκαλύπτονται με τη
χρήση μεγεθυντικού μέσου. Σαφώς επρόκειτο για χρηστικό σκεύος, στο οποίο
δε δόθηκε ιδιαίτερη σημασία στην ποιότητα του υλικού κατασκευής του και
από άποψης πυροτεχνολογίας φαίνεται πως η όπτηση έγινε σε ανοικτό
κλίβανο με υψηλή παρουσία οξυγόνου. Η χονδροειδής κατασκευή και μορφή
του παραπέμπει στα όστρακα χρηστικών αγγείων που εντοπίστηκαν στην
Παραπόλα και στην νησίδα Φαλκονέρα από τον Άδωνι Κύρου. [4]
|
Ομάδα 1. |
Ιδιαίτερα προσεγμένο στην επεξεργασία του είναι το υλικό κατασκευής
των υπόλοιπων ομάδων, τα σημαντικότερα όστρακα των οποίων φαίνονται στις
παρακάτω φωτογραφίες
|
Ομάδα 2. |
Για τα αντιπροσωπευτικά δείγματα της συγκεκριμένης ομάδας που δε
φέρουν κανένα ίχνος διακόσμησης έχει χρησιμοποιηθεί η τεχνική της
όπτησης σε περιβάλλον φτωχό σε οξυγόνο, για να παραχθεί εσκεμμένα το
μαύρο χρώμα της μελανόμορφης κεραμικής. Η διατομή του οστράκου
αποκαλύπτει το γνωστό πορτοκαλόχρωμο χρώμα του κεραμικού, έτσι όπως
διαμορφώνεται από την επαφή του με το οξυγόνο της ατμόσφαιρας μετά την
όπτησή του.
|
Ομάδα 3. |
Πιο ενδιαφέροντα, ωστόσο, είναι τα αντιπροσωπευτικά δείγματα της
τρίτης ομάδας τα οποία φέρουν ίχνη βαφής και το υλικό κατασκευής τους
είναι ιδιαίτερα ραφιναρισμένο. Δύο λαβές, η μία εκ των οποίων φέρει ίχνη
ερυθρής βαφής και ένα όστρακο από αγγείο με λεπτά τοιχώματα και υψηλή
τεχνική κατασκευής.
|
Σύνολο αντιπροσωπευτικών δειγμάτων. |
Φυσικά, δε δικαιολογείται η ύπαρξη τέτοιων οστράκων in situ, εκτός αν η συγκεκριμένη περιοχή λειτούργησε:
α. ως αναθηματικός χώρος - κάτι που προϋποθέτει την ύπαρξη ιερού -
κάτι διόλου απίθανο, αν σκεφθούμε την χριστιανική πρακτική της
οικοδόμησης ναών πάνω σε αρχαιότερα ιερά κτίσματα.
β. ως χώρος εγκατάστασης ομάδας ανθρώπων κατά τους προκλασικούς και κλασικούς χρόνους.
Συμπεράσματα - Προτάσεις
Μια αρχαιολογική ομάδα του St. Cloud State University για μια περίοδο
4 ετών 1997-2000 ασχολήθηκε με την αρχαιολογική και γεωμορφολογική
επιθεώρηση της ανατολικής Κορινθίας. Η συγκεκριμένη περιοχή της κορυφής
του Τζάλικα κατά την άποψή μας αγνοήθηκε επιμελημένα, όπως φαίνεται στην
αναφορά της ομάδας που διεξήγαγε την Αρχαιολογική Επιθεώρηση της
Ανατολικής Κορινθίας. Παρ' όλο που η ομάδα, απ' ό,τι τουλάχιστον
περιγράφει η συγκεκριμένη αναφορά, διέσχισε όλο το ορεινό σύμπλεγμα των
Ονείων ορέων ως τις ανατολικές παρυφές του με κατάληξη το ελληνιστικό
φρούριο, στη διαδρομή Σοφικό-Κόρφος 42,44 km, όπως αναφέρει, το μόνο που
συνάντησε ήταν ένας οθωμανικός ή βενετσιάνικος τοίχος – χωρίς να μας
πληροφορεί για το πού ήταν - και χαμηλό δείκτη κεραμικής, δηλαδή μέτρια ή
λιγοστά από την άποψη του πλήθους κεραμικά ευρήματα.
Η επιτόπια έρευνα στο ξηρολιθικό τείχος της Τζάλικας υποδεικνύει
εντελώς διαφορετικά αποτελέσματα σε σχέση με τα αναφερόμενα ευρήματα της
συγκεκριμένης ομάδας. Τα επιφανειακά κεραμικά ευρήματα είναι αρκετά και
εμφανώς ανήκουν σε διαφορετικές χρονολογικές περιόδους.
Η σύγκριση της συγκεκριμένης ξηρολιθικής κατασκευής με το ξηρολιθικό
τείχος της Πολιόχνης υποδεικνύει, κατά την άποψή μας, κατασκευή
αρχαιότερη των προτεινόμενων μεσαιωνικών χρόνων.
Τέτοιου είδους ξηρολιθικές κατασκευές στην κορυφή λόφων ή ορέων,
άλλωστε, απαντώνται και σε άλλες περιοχές της κεντρικής Ευρώπης στην
περιόδο 1500-750 π.Χ. Ο πολιτισμός Urnfield[5], για παράδειγμα,
χρησιμοποιεί βαριές ξηρολιθικές οχυρώσεις σε μια μεγάλη διασπορά στην
ευρωπαϊκή ήπειρο, από τη βόρεια Βαυαρία έως την ανατολική Γαλλία.
Η παρουσία επεξεργασμένων λίθων και η χρήση κεραμικής για των
στεγανοποίηση των λιθικών κατασκευών στον "οικισμό" υποδεικνύουν και
ανθρώπινη εκτός της αυστηρά αποθηκευτικής χρήσης. Απομένει η ανασκαφική
δραστηριότητα, η οποία θα δώσει περισσότερα στοιχεία επί του θέματος και
κυρίως θα βοηθήσει στη χρονολογική ταξινόμηση-διαστρωμάτωση της
κατασκευής και χρήσης των χώρων και κατασκευών που φαινομενικά
ακολουθούν παρατακτική διάταξη σε κεντρικές στενές ατραπούς-διόδους, σε
διαφορετικά επίπεδα της κατωφέρειας.
Η λεπτόκορμη, ραφιναρισμένη κεραμική, καθώς και τα στοιχεία
πυροτεχνολογίας που προκύπτουν από τα λιγοστά δείγματα, υποδηλώνουν ίχνη
ανθρώπινης παρουσίας προγενέστερα των κλασικών χρόνων και συγκέντρωση
κεραμιικών με διαφορετικά είδη πηλού, που δεν απαντήθηκαν τουλάχιστον
στα επιφανειακά δείγματα των γύρω περιοχών.
Κατά την άποψή μας απαιτείται επισταμένη κατ' αρχήν επιφανειακή
έρευνα, τοπογραφική σχεδίαση του τείχους και του οικισμού, δοκιμαστική
τομή στην προϋπάρχουσα λιθοδομή θεμελίωσης του ναού, που έχει σαφώς
χτιστεί σε αρχαιότερα θεμέλια, δοκιμαστική τομή στον φρυκτωρικό-εποπτικό
πύργο και δοκιμαστικές τομές στο σπήλαιο και τη βραχοσκεπή. Τα
αποτελέσματα μιας τέτοιας ανασκαφικής δραστηριότητας -ακόμη και
δειγματοληπτικής με τη χρήση δειγματοληπτικού γεωτρύπανου- είναι πολύ
πιθανό να εκπλήξουν.
|
Άποψη της διάταξης της βραχοσκεπής και της εισόδου του σπηλαίου. |
Σε κάθε περίπτωση έχουμε στο Σοφικό ένα μοναδικό ξηρολιθικό οχυρό
συγκρότημα που θα έπρεπε να συντηρηθεί και να αναδειχθεί η μοναδικότητά
του, όπως ακριβώς έχει γίνει σε ανάλογα οικιστικά σύνολα στη Νότιο
Γαλλία, στην Ισπανία, στην Ιταλία και στη Σκωτία.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
● Αντώνιος Μηλιαράκης Γεωγραφία πολιτική νέα και αρχαία του Νομού
Αργολίδος και Κορινθίας, Αθήνα, εκδόσεις Εστίας 1886 (απόσπασμα).
● Πρβλ.. επίσης Gregory, T. E. (1996) “The Medieval Site on Mt.
Tsalika near Sophiko” in The Archeology of Medieval Greece, eds. P. Lock
and G. Sanders, Oxford, pp. 61-76, 1997. (Ο ερευνητής δεν εντόπισε τα
ίχνη και τα θραύσματα της αρχαιότητας και περιορίστηκε την στην
μεσαιωνική περίοδο).
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] «Το τείχος είναι από ξερολιθιά, δηλαδή πέτρες χωρίς συνδετικό
κονίαμα. Το περίγραμμα του οχυρωματικού περιβόλου είναι ορθογώνιο με
μήκος 80 περίπου μέτρα και πλάτος 40, στο οποίο προστίθεται ο
καμπυλόγραμμος περίβολος ενός οικισμού.
»Το τείχος έχει ύψος περίπου 2 μέτρων και πλάτος 1,40. Δεν μπορούμε
να είμαστε βέβαιοι για το αρχικό του ύψος, καθώς αρκετοί λίθοι
βρίσκονται διάσπαρτοι εκατέρωθεν του τείχους. Το τείχος από τη δυτική
πλευρά του είναι ολοσχερώς κατεστραμμένο, με ίχνη της λιθοδομής
διάσπαρτα στο έδαφος.
»Στο κέντρο περίπου του ορθογωνίου περιβόλου βρίσκονται τα θεμέλια
ενός τετράγωνου πύργου με εξωτερικές διαστάσεις 6,10mx10m. Πιθανώς ήταν
φυλάκιο ή βίγλα έχοντατ πολύ καλή θέα προς όλη τη βόρεια και κεντρική
περιοχή του Σαρωνικού, τμήμα του Κορινθιακού κόλπου ως το Ηραίον
Περαχώρας και την αρχαία χερσαία διαδρομή από την Αττική μέχρι την
Κόρινθο».
ΠΗΓΗ (επισκεψη 2010).
[2] Chantraine, Pierre: Dictionnaire étymologique de la langue grecque. Paris, Klincksieck 1999, (nouvelle édition).
[3] ΠΗΓΗ (επίσκεψη 2010).
[4] ΠΗΓΗ: «..Πρόκειται για ακρότατο σταθμό της πρωτοελλαδικής
θαλασσοκρατίας, όπου έχει εντοπισθεί, από τον πρωτοπόρο ερευνητή των
βραχονησίδων του δυτικού Αιγαίου Άδωνι Κύρου, σημαντική εγκατάσταση της
Πρωτοελλαδικής II περιόδου (2800-2300 π.Χ), επάνω σε απόκρημνο
ακρωτήριο,η οποία περιλαμβάνει μεγάλο κεντρικό κτήριο , με σειρά
δωματίων καθώς και μικρότερα κτίσματα στην κατωφέρεια.
Επίσης: Ι. Μπασιάκος, «Μεταλλοφορίες καὶ πρώιμη παραγωγὴ χαλκοῦ στὶς
νησίδες Φαλκονέρα καὶ Παραπόλα,» Πελοποννησιακά, τ. 26, (2001-2002), σσ.
68-80.
[5] « […]Fortified hilltop settlements become common in the Urnfield
period. ... Depending on the locally available materials, dry-stone
walls, gridded […]»
ref google search: Urnfield fortified dry stone walls.
[6] Στο διαδίκτυο υπάρχουν αρκετές αναδημοσιεύσεις, χωρίς πάντοτε να αναφέρεται η προέλευση.
Mount Tsaikas / Tsalikas
the Drystone Stronghold of Sofiko
(East Corinthia)
Nicolas Vernicos – Sofia Dascalopoulos - Konstantinos Kalogeropoulos
University of the Aegean
On the Mount Tsalìkas (Tsàikas) of the village of Sofiko (Eastern
Corinthia) the ruins of an extensive drystone surrounding wall encloses
the ruins of a square observation tower (phryctoriae), and the
foundations of ancient building upon which a church has been erected.
The ruins of a antique village is also partly enclosed by the
stronghold’s wall sloping down, under the main “drystone castle”. An
unchartered cave on the mount’s slope calls for a systematic excavation.
ΠΗΓΗ
arxeion-politismou.gr